LİSE DE KARİYER GELİŞİMİ

Tan Özlüce Fen Ve Anadolu Lisesi olarak, öğrencilerimizin akademik gelişimini önemsediğimiz kadar sosyal ve kariyer gelişimlerini de önemsiyoruz. Özellikle öğrencimizin kendini iyi tanımasını, ilgi, yetenek ve becerilerini netleştirmesini ve kendine uyumlu olabilecek çeşitli meslek kollarını tanıtması rehberlik faaliyetlerimizde önceliğimiz oluyor.

Öğrencinin kariyer gelişimine destek olmak için lise düzeyinde yapılması elzem hale gelen kariyer rehberliğinin öneminden bahsedeceğiz.

Mevcut Anlayış: “Okusun da büyük adam olsun”, “Okusun da hayatını kurtarsın”, “Biz okuyamadık çocuğumuz okusun” vb. cümleler, çoğu ebeveynin anne babasından duydukları ve bir kalıp halinde çocuklarına aktardıkları ve hedeflenen yaşam gayesini bir bakıma genel hatlarıyla açıklamaktadır. Bu anlayış geçmişte okumanın daha iyi bir iş, daha iyi bir kazanç ve özetle daha rahat bir yaşamın önemine vurgu yapmaktaydı. Artık böyle mi? Yapılan araştırmalar böyle olmadığını, Türkiye’de bir milyon otuz bin (1.030.000) üniversite mezunu işsizin olduğunu, artık okuyanların da işsiz kaldığı sonucunu ortaya koymaktadır. Yeni dünya “okumanın” sadece akademik anlamda ifade edilen şekliyle yeterli olmadığını “başka okumalara” da ihtiyaç olduğunu belirtmektedir. Ünlü halk ozanımız Yunus Emre aşağıda yer alan dizeleriyle yüzyıllar öncesinden yaşadığı çağı aşarak yaşadığımız çağın ihtiyacına vurgu yapmaktadır.

“İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsin
Ya nice okumaktır”

Yunus Emre

Kariyer Gelişimi Nedir?

Gelişim ve kariyer kuramcısı Super (1990), bireyin kariyer gelişimini hem bireysel hem çevresel özelliklerin etkilediğini ifade etmektedir. Bu bireysel özellikler içerisinde; bireyin mesleki değerleri, yetenek alanları, ihtiyaçları gibi özellikler yer alırken çevresel özellikler içerisinde; aile beklentileri, ana-baba tutumları, akran, sosyal medya gibi etmenler yer almaktadır. Tüm bu özellikler, bireyin benlik kavramını oluşturarak onun kariyerine yön vermektedir.

Özetle kariyer gelişimi, bireyin anaokulundan başlayarak tüm hayatı boyunca kendi özelliklerine uygun olarak seçtiği mesleği, yaptığı işi ve aynı zamanda boş zamanlarında yapmaktan hoşlandığı tüm faaliyetleri kapsamaktadır.

Kariyer Gelişimi Neden Okul Döneminde Önemlidir?

Super’in (1990), kariyer gelişim basamakları tablosunda bireyin yaşamı boyunca kariyer gelişiminde yer alan ilk beş basamağın okullarda zorunlu eğitim öğretim dönemine (4-21 yaş) karşılık geldiği görülmektedir. Bu dönemde eğitim kurumlarının akademik gelişimin yanında öğrencilerin kariyer gelişimlerine de destek vermesini bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Çünkü bu dönemde çocuklara verilecek her türlü destek onların gelecekte daha sağlıklı mesleki seçimler yapmasına kolaylık sağlayacak niteliktedir. 

Büyüme dönemi, 4–14 yaşları arasında yer alır. Bu dönemde, çocuklarda meslek kavramı oluşmaya başlar, çocuklar etrafındaki farklı mesleklere sahip olan kişilerin farkına varır. Çocuklar, mesleklere ilişkin hayaller kurar, fakat bu hayallerin gerçeklikle ilişkisi bulunmamaktadır.

Bu dönem üç alt basamağa ayrılmaktadır.

  1. Hayal Basamağı (4–10 yaş)
  2. İlgi Basamağı (11–12 yaş)
  3. Yetenek Basamağı (13–14 yaş)

Araştırma dönemi, 15–24 yaşları arasında yer alır. Araştırma döneminde olan bireyler, bu dönemde bireysel özellikleri ve mesleki özellikleri arasında ilişki kurmaya başlarlar. İlgileri, yetenekleri, değerleri vb. pek çok bireysel özellikleri hakkında araştırma yaparlar. İlgilerini çeken etkinlikleri yaparken aynı zamanda da bu etkinliklerde ne kadar başarılı olabileceklerini düşünmektedirler. Meslek seçimi ile bireysel özellikleri arasındaki yakın ilişkiyi fark ederler.

Bu dönem üç alt basamağa ayrılmaktadır.

  1. Deneme Basamağı (15–17 yaş)
  2. Geçiş Basamağı (18–21 yaş)
  3. Sınama Basamağı (22–24 yaş)

Yaşanan gerçekler

Türkiye’de ortaöğretimde kariyer gelişimi, dar anlamıyla meslek seçimi daha çok üniversite sınavları sonrası tercih döneminde önemli bir rol oynamakta ve dikkate alınmaktadır (Doğan ve Kuzgun, 2008). Son sınıf öğrencilerinin pek çoğunun ya ailelerinin istediği meslekler doğrultusunda sindirilmiş ve durumu kabullenmiş veya okumakta olduğu alanla ilgili mesleklerin özelliklerinin aslında kendi kişiliğiyle pek örtüşmediğini geç fark etmenin şaşkınlığı ve kaygısı içerisinde olduğu görülmektedir (İşgör ve Sezer, 2008).

Yukarıdaki araştırma sonuçlarının neticesinde üniversitelerde okuyan öğrencilerin yarısından fazlası, okuduğu bölümle kendi kişilik özellikleri ile uyuşmadığı gerekçesiyle mutsuzluklarını dile getirmekte ve bir kısmı okudukları bölümü bırakmaktadır.

Ebeveynler Olarak Neler yapılmalı?

Çocuğunuzu ders dışındaki kişilik özellikleriyle (İlgileri, Yetenekleri, Becerileri ve Değerleri) bir bütün olarak tanımalısınız. Öncelikle;

  1. İlgilerini fark edin. İlgi, çocuğunuzun hiçbir etki altında olmadan keyif aldığı şey/şeyler olarak özetlenebilir.
  • Sayılarla ilgilemek
  • Araştırma veya gözlem yapmak
  • Tamir etmekten, üretmek
  • İnsanlara yardım etmek, bilgilendirmek ve anlatma vb. konuda ilgili olabilir.
  1. Yeteneklerini tanıyın. Çünkü her çocuk her şeyi yapamaz. İnsanlar güçlü olduğu alanlarda başarılı olabilirler ve bu yönleri desteklenmelidir. Örneğin;
  • Çabucak kavradığı, yapmaktan keyif aldığı şeyler nelerdir?
  • Sayılarla uğraşmayı çok mu seviyor? Yoksa sevmiyor mu?
  • Yabancı dile karşı ilgili mi? Yoksa ilgisiz mi?
  • Resim müzik, tiyatro gibi sanata yönelik alanlarda diğer öğrencilerden farklı olarak öne çıkan çalışmaları var mı?
  • Sözel dersleri ve okumayı çok seviyor mu? Vb. sorulara alınacak yanıtlar size çocuğunuzun yetenekleri hakkında size bir fikir verebilir.
  1. Sahip olduğu Değerlerini gözlemleyin. Çocuğunuz için gerçekten önemli olan şey nedir? Sorusuna verilecek yanıt onun değeridir. Örneğin;
  • Adil olmak, çevreci olmak, zengin olmak, yardım sever olmak, maceracı olmak, öğrenmek vb. gibi sahip olduğu değerler yapacağı işi veya mesleği olumlu veya olumsuz etkileyebilir.
  1. Unutmayın ki çocuklarınız sadece bugünün mesleklerine için yetişmiyorlar. Gelecekte, henüz var olmayan meslekler için de yetişiyorlar.
  • O halde sadece test çözen değil,
  • Çok okuyan,
  • Araştıran, sorgulayan,
  • Girişimci,
  • Lider,
  • İletişimi kuvvetli,
  • Becerikli ve
  • Geleceğe hazır olan “Sorumluluk sahibi bir yetişkin” olarak yetişmelerine destek olabiliriniz.

Kaynakça:

  • Türkiye İstatistik Kurumu, Temmuz 2018 ayı araştırma sonuç verileri.
  • Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2017;9(2):227-249 doi:10.18863/pgy.281802

Yaşam Boyu Gelişim Yaklaşımı Perspektifinden Kariyer Gelişimi ve Ruh Sağlığı Ali Eryılmaz, Tansu